Garai bateko tabako fabrika, produkzio moduen aldaketak bultzatuta, gaur egungo Nazioarteko Kultur Zentroaren bilakaera ikertzen duen 12 kapituloko seriearen zazpigarren kapitulua. Zelatan, bi galdera garrantzitsu: lanari dagokionean, zer behar dugu iraganetik? eta, nola eta nondik hitz egin memoriaren inguruan?
Tabakalera galdera hau eta beste hainbaten ikur da, eta eraikineko espazio txiki bat, Sotoa, bideratu du proiektu hau hartzeko. Bertan, ikus-entzunezko instalazio moduan erakutsiko da seriea. Hile erdialdero kapitulu bat gehituko da, bere irekieratik hasi, irailaren 11an, eta 2016ko irailararte. Cruza Martek gauzatutako proiektua ekintza publiko programa batekin osatuko da.
7. atala - La vie matérielle (23’ 31’’)
Tokiko telebista batean agertu nintzen, eta nire lehen liburuko ohar batzuk irakurri, erreportaje labur batean; horren harira, irakurleek gutunak bidali dizkidate, eta ez gutxi... Gutunak! Harritu egin naiz, eta poztu, zenbait jendek gutunak bidaltzen baititu oraindik, eta gutun guztiz finak, gainera. Zoriondu egiten naute ia denek, testua doinu atseginez irakurri nuela-eta. Bereziki gustatu zitzaien irakurri nuen pasartea, adiskidetasunari buruzkoa. Esaten didate «idazle sendoaren pultsua daukadala» eta «ondo erabiltzen dudala adjektiboen txorrotxio konplikatua». «Graziaz betea» nagoela diote. Galdetzen didate ea txikitxoa naizen. Jakin nahi dute ea zer jaten dudan, ea zer film ikusten, ea zenbat ordu lo egiten. Fidakorrak ei dira, eta konfiantzazko lagunak. Aholkuak eskatzen dizkidate, eta, horren abaroan, erakutsi egiten didate, ezkutatzen saiatu gabe, ez dutela beren burua gehiegi estimatzen. Dudarik gabe, orri goibelak dira gehienak. Eta, beren iritziz, ni neu justu kontrakoa naizelako idazten didate, ordea. Eguzkia, diost batek. Iparrizarra, diost beste batek. «Tiraderako feminismo baten shibboleth-a» (hori ez nuen sekula ondo ulertu, baina esango nuke ona dela, txantxa bat, begi-kliskada bat, izan ere, esaldiaren ondoan aurpegitxo bat marraztu baitu, irribarrez eta mihi erdia kanpora). Zorionez, prosa eztiaren jarioak ez zuen errekara egin bide: inork ez nau itsasargitzat hartzen, bere gauetako argi, ezta antzekorik ere. Eutsi egiten diote. Baina losintxak egiten dizkidate, etengabe. Losintxak egiten dizkidate, eta gutxigatik ez dute agortzen bertso librearen pazientzia, eta hori ez da gutxi. Gutun guztiak irakurri ondoren (hamar inguru), sentitzen dut nire pertsonaiak, euren gutunen hartzaileak, ez duela hainbesterako mamirik ere. Halako desio onberekin, lau-lau amaitu dut azkenean, plasmazko pantaila bat banintz bezala. Horra hor paradoxa itzela.
Irakurle batek marrazki bat bidali dit. Neu naizela dio berak, eta, egia da, badugu nolabaiteko antzik. Adiskide abil batek marraztu ei du, tortilla pintxo baten eta marihuana apur baten truke. Irakurleak azaldu didanez, bere mutil-laguna konbentzitu du, marrazkia tatuatu dezan, ezkerreko besoan, bizepsean. Mutil-lagunak ez nau ezagutzen, ezta hurrik eman ere: uste du neska-lagunaren irudia ari dela tatuatzen egiatan, izan ere, «lehenago, ilea moztu eta tindatu nuen, zerorrek erreportajean daraman moduan». Hori azalduta, bere plana kontatu dit irakurleak, proiektu estetiko handinahia: mutil-lagunaren bizepsak nahiko aise mugitzen dira, gora eta behera, hortaz, irakurleak sinesten du tatuajeak, ondo kokatuz gero, «zerorren antza izango duela besoa uzkurtzen denean, eta, neurea, aldiz, lasaitzen denean». Nire kautan galdetzen dut ea zeren antza izango duen zahartzen denean. Nire kautan galdetzen dut, gainera, ea mutil-lagunak benetan ikusi behar duen neska-laguna tatuajean islatuta, ala ea aski zaion gertutasun- eta intimitate-sentipenarekin.
Nire eleberriko lehen hitzek lantegi bat altxatu zuten orriaren gainean, hasiera batean orria ezereza bazen ere; txikitatik hainbat botoi saiatu nizkion begite huts horri. Botoiak ez ziren sekula loratu, nire hatzen mamiak nola, galdu egin bainituen, lantegian buru-belarri harrapatzen ninduen lan eskerga eta sistematizatuaren ondorioz. Hala, orri hau, zuri eta gordin (bide-orri, bizitza-orri, zerbitzu-orri, erreklamazio-orri), hasiera batean, pareta bat izan zen, ez besterik. Fabrikako orri bat. Nire aurrean zegoen pareta, berrogei urtetik gora lanean eman nituen lekutik bi metrora. Kafe-makinaren atzean ezkutatzen zena. Ala, bestela gu ezkutatzen gintuena, bainugelan. Ala, bestela, lantegiko beste edozein pareta. Lan egin bitartean, buruz idazten nuen pareta horietan, bestalde, bai baitzirudien gainean idazteko egin zituztela, izan ere, pareta guztietan norbaitek abesten du «hemen idatzi zuen...», eta, baldin eta abesten ez badu, horrek esan nahi du errezitatu egiten duel, poemak errezitatzen dituela ahapean, ahalik eta gizon-emakume gehien erakartzea helburu, sentipen-goseak baitira paretok, nahiz eta urrutitik begiratzen baino jakin ez. Ondoan nahi gaituzte, xaflak nola. Aski zaie argazkiekin, koadroekin, posterrekin, grafitiekin... izan ere, egia esatera, paretatik zehe bat urrunduz gero, jada ez zaituzte ikusten. Ez zaituzte bereizten, soilik sentitzen. Hipermetropeak dira. Ez dute ondo ikusten hurbilekoa. Lantegi bateko paretak gai balira pare-parean daukatena ikusteko, ez ligukete hainbeste itxaronaraziko, mendeak eta birmoldaketak, harik eta beren izpirituak aitortu arte: "kartzela bat izan nintzen". Bai esapide zehatza: «pareta itsu bat»!
Paretak eta tatuajeak, kezka berbera dute bi-biek: gorputzak, bertara abailtzen baitira eta bertatik nahi baitute ezerezera amildu. Eta ni neu nagoenez hortxe, erdian, planoen bitartean bizi naiz, gardentasuna urrun, eta nire hurbileko intimitatean bilatzen dut hondoko paisaia baten urruntasun zehaztasunik gabea. Horra hor orri zuria eta bertan sortzen den lantegia, noizbait halako gertu egon izan balitz bezala. Orbanak: murtxikatutako desira, listuz betea, bola bilakatua, eta gero harri; kimika horretan daude, sakabanatuta eta igerian, bizitza material bat osatzen duten ehun eta berrogeita hamahiru osagaiak, betiere alkimiaren arabera.
Garai bateko tabako fabrika, produkzio moduen aldaketak bultzatuta, gaur egungo Nazioarteko Kultur Zentroaren bilakaera ikertzen duen 12 kapituloko seriearen zazpigarren kapitulua.