Night moves, Kelly Reichardt, EUA, 2013, 112'
Joshek etxalde ekologiko batean lan egiten du, naturaren zikloak errespetatuz landatzen den eta hurbileko merkataritza eta nekazaritza eskaintzen duten horietako batean. Denak landa-estiloko spa zirkuitu batean lan egiten du, igerileku beroak eta beren gorputzekin eta espirituekin birkonektatzen ahalegintzen diren bezero nudistak izaten dituzten horietako batean. Harmon marine ohia da, karabana batean bizi dena basoko lursail baten erdian; desordenatutako espazio-lorategi basati samar horietako batean, zeinetan kolore urdineko plastikoen azpian gauza pilo bat gordetzen diren: egurra, txalupak, auto zaharrak...
Filmak ingurumenaren aldeko hiru aktibista horiek aurkeztuko dizkigu, eta gero, haien ekintzetako baten berri emango digu: dagoeneko ez dute nahikoa berotze globalari buruzko hitzaldietara joatearekin eta konposta etxean egitearekin, ez. Hiru militanteak teoriatik praktikara igaro dira sistema "zuzentzeko" modu gisa. Ondorioak zorigaiztokoak izango dira.
Fundamentalismoari, paranoiari eta gaixotasunari buruzko film bat da. Bakardadeari eta bizitzari zentzua emango dio kausa komun bat aurkitzeko beharrari buruzkoa. Beldurrari eta indarkeriari buruzkoa.
Kelly Reichardti buruzko atzera begirako batean gaudenez, zenbait galdera zuzen egin behar dira gaurko filmera iristean: Zer gertatu zen Night Moves filmarekin? Zergatik da zuzendariaren gainerako filmetatik hain desberdina? Zergatik da askoz ere konbentzionalagoa, psikologistagoa, topikoagoa eta azalekoagoa?
Zinema independentea egitea zaila da, eta atzera begirako batek ere hari buruz hitz egiteko balio behar du. Zuzendariaren bosgarren filmak jauzi bat eman nahi duela ematen du amerikar ikasketa-sistemaren barruan: castingak figura hasiberriak eta industriarentzako oso ezagunak aurkezten ditu (Jesse Eisenberg eta Dakota Fanning), eta narrazioak eta egiturak ematen dute askoz ere hurbilago daudela musika modu sentimentalean erabiltzen duen zinematik, adibidez; gainera, pertsonaiak ñabardurarik gabeko nolabaiteko psikologiara murrizten ditu. Zinema independentea egitea zaila da, bai, eta pentsa daiteke izenburu hori arlo komertzialera hurbiltzeko Kelly Reichardten eta haren taldearen ahalegina izan zela.
Badago, ordea, erabat funtzionatzen ez duen zerbait. Filma aldi berean film gehiegi izango balira bezala: landa-erretratutik apur bat, thrillerretik apur bat, zientzia politiko-ekologikotik apur bat, hilketen filmetatik apur bat, barnean gaizkia duen pertsonaiaren filmetatik apur bat.
Hortaz, esan daiteke egilearen ibilbidean porrot egin duen obra bat dela? Ezetz erantzungo nuke, hain zuzen ere, film mota horiek ere lurralde berriak aztertzen jarraitu nahi duen zinemagile baten ibilbidearen parte direlako.
Night Moves lanean, ez dugu aurkituko Reichardt soil eta minimalista, ez.
Jon Raymond gidoilari zuen (Jon Raymond beti testuetan), eta fundamentalista bati buruzko film bat egin nahi zuten, baina pertsonaia urrun bat sortu behar izan gabe, propiotzat ezagutu genezakeen norbaiten gisa baizik: lagun baten laguna, lankide baten lehengusua, bizilagun baten anaia. Hortik abiatuta, hau da, Josh pertsonaia bakarti eta nolabait oinazetsutik, filma elementuak gehitzen joaten da. Eta, ematen du elementuen batura horrek ez duela erabat funtzionatzen: filma zuzendariaren detaile txiki hain bereizgarriez ahaztuko balitz eta azaletik lantzearekin konformatuko balitz bezala. Filmak hitzetan jarri beharko balu bezala pertsonaiek barrutik bizitzen duten guztia. Barneko paisaia hori nahikoa izango ez balitz bezala narrazioak aurrera egin ahal izateko. Laburbilduz, kontu gehiegi kontatu behar izango balute bezala dena kontatzea behar ez duen zinema bat dagoenean.
Filmak ahalegin bat dira beti; hortaz, interesgarria da beti ikustea zuzendari batek nola ebazten dituen filmatze batean planteatzen diren galdera guztiak. Eta atzera begirakorako testu honetan idatzitakoa gorabehera, izenburu horrekiko ikuspegi kritikoa gorabehera, Reichardten estiloak hor egoten jarraitzen du, agian pixka bat ezkutuago.
Berriz ere Oregon. Berriz ere kanpoko paisaiak. Berriz ere zeluloidean filmatzea. Berriz ere deserrotzea eta bidaia. Berriz ere bakardadea. Berriz ere behin bakarrik agertzen diren eta haien berri gehiago izango ez dugun pertsonaien detaile txikiak: Lake of the Woodsen iluntzen ari dela ibiltzeari utzi ezin dion eta solas egin nahi duen gizona; Joshek lan egiten duen kooperatiban bizi den eta Joshek betirako joatea erabakitzen duenean haren kamionetari begira geratzen den mutikoa; filma amaitzen duen kirol-dendan lan egiten duten neskatoa eta mutila. Zer izan zen haien bizitzez? Zergatik ez du inoiz inork film bat egingo haiei buruz? Pertsonaia horiek guztiak Reichardten iruditeriaren parte dira eta hor daude haien patuei buruzko galderak egin diezazkiegun geure buruei.
Orain, pentsatzen dut Night Moves filmean Kelly Reichardt bere egiturazko identitate-elementuetako bi kanpoan uzten saiatzen dela: film honetan bidaia askatzailea desagertu egiten da. Errepide amaigabeak eta autoak hor daude, bai, baina Josh ez da gai lasaitasuna aurkitzeko betirako urrun joateko aukera horretan. Paralizatuta dago eta negar egiten du. Barrutik hain dago suntsituta, ezen ez baitaki iheslari bat izaten.
Eta bi: orain arte Reichardten obra osoan ikusi dugun gizatasunaren ordez, gaizkiaren aukera agertzen da. Gizatasunik eza lehenengoz bere filmetako batean. Bitxia da ustez lurrarekin konektatuta dagoen pertsonaia bat izatea, hain zuzen ere, bere filmetako pertsonaia guztien artetik hautsien dagoen profila duena. Agian, horregatik, amaierako kredituak beltz gogorrez hasten dira.
Hainbat porrotez hitz egiten duen film goibel bat da.
Amaierako oharra: filma David Doernberg-i (1967-2012) eskainia da; Reichardten filmen ekoizpen-diseinatzailea izan zen, eta laurogeiko eta laurogeita hamarreko zirkuitu independenteko figura gakoa: Sonic Youth, Yo La Tengo eta Superchunk taldeen musika-bideoetan lan egin zuen eta zinemara igaro zen gero Hal Hartley, Harmony Korine Todd Solondz eta Kelly Reichardt zuzendariei laguntzeko, besteak beste.
Kelly Reichardten laugarren pelikula.